کد مطلب:30057 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:20

گنجینه پرسمان » اعتقادات

عقيده شيعه را در باب بدا توضيح دهيد؟

يـكـي از اعـتـقادات انسان ساز مكتب تشيع كه از پشتوانه عميق عقلاني نيز برخورداربوده است و بـرخـاسـتـه از آمـوزه هاي خاندان وحي مي باشد, عقيده به بدا مي باشد.واژه بدا در لغت عرب , به مـعـنـاي ظـهـور و آشكار شدن است و در اصطلاح دانشمندان شيعه , دگرگوني مسير طبيعي سرنوشت يك انسان در پرتو رفتار صالح و پسنديده وي مي باشد.مرحوم مير سيد شريف جرجاني بدا را چـنين تعريف كرده است : ((البدا ظهور الراي بعدان لم يكن ,(1) بدا عبارت است از آشكار شدن نظري , پس از اينكه نبوده است ))(و هر دو قلمرو تشريع و تكوين را شامل مي شود) محدث و متكلم عـالـيـقـدر شـيعه , مرحوم صدوق (ره ) در كتاب خود, پس از نقل روايات مربوط به بدا مي گويد: مـقـصـود از بدا اين است كه بر خداوند عالم رواست كه چيزي را بيافريند و بعد آن را معدوم نمايد وچيز ديگري را خلق كند, يا به انجام امري دستور دهد, آنگاه در شرائط ديگر ازمثل آن نهي نمايد و بـالـعـكـس و ايـن هـمـانـند نسخ و تغيير قبله مي باشد.(2)شيخ الطائفه طوسي (متوفي 460) مـي فـرمـايـد: مفاد احاديث مربوط به بدا همان نسخ است , در آنچه امكان نسخ آن روا باشد (يعني مربوط به امور تشريعي باشد) و يامفاد آن تغيير شروط است (به امور تكويني مربوط باشد), زيرا بدا بـه مـعـناي ظهوراست و محال نيست كه براي ما از افعال الهي چيزي ظاهر شود كه خلاف آن را گـمـان مـي كـرديـم و يا چيزي را دانسته بوديم ولي به شرط آن آگاهي نداشتيم .(3)از مجموع تعاريفي كه از واژه بدا شده است , مي توان چند نكته ذيل را استفاده نمود:1ـ منظور از بدا, ظهور از خـداونـد است و نه ظهور براي او, به اين معنا كه وقتي راي و يا امري در عالم تكوين و يا تشريع از خـداونـد صـادر مي شود كه قبلا نبوده است , به اين سبب نيست كه براي ذات اقدس الهي مطلب تازه اي روشن وآشكار شده باشد,بلكه به اين معنا است كه برحسب تغيير شرايط, يا صفات و موانع , امـر و حـكم ديگري از حضرت حق ظاهر مي شود.(4)2ـ لازمه دگرگوني راي , از چيزي كه قبلا بـوده بـه امـري ديگر, اين نيست كه اين دگرگوني در اثر ندامت و پشيماني حاصل آيد, بلكه اين تـحـول بـر اثر تغيير مصالح ومفاسد و يا تبديل شرايط و موانع پديد مي آيد. بدا, درباره ذات اقدس الـهـي از هـمـيـن نوع است .از آيات قرآن و سنت استفاده مي شود كه چه بسا انسان در چهارچوب رفتارهاي متعارف خود, از ديدگاه اسباب و مسببات طبيعي و روال عادي عكس العمل كارها, به سـرنـوشت خاصي محكوم گردد و يا احيانا يكي از اولياي خدا (پيامبر و يا امام ) به آن خبردهد, به ايـن مـعـنـا كـه اگر اين رفتار ادامه يابد, سرنوشت مذكور در انتظار اوخواهد بود, ولي بر اثر يك چـرخش ناگهاني , رفتاري متفاوت در پيش گيرد و از اين راه فرجام خود را دگرگون سازد.در قرآن شريف كلمه بدا (در معناي لغوي آن ) به كار رفته است : ((بل بدالهم ماكانوا يخفون من قبل , بـلـكـه اعـمـال و نياتي كه قبلا پنهان مي داشتند, در برابر آنان آنان آشكار شد)).(5)در آيه شريفه ديـگـري معنا و حقيقت اصطلاحي بدا مورد تاكيد قرار گرفته است :((يمحوا اللّه ما يشا و يثبت و عنده ام الكتاب , خداوند هر چه را بخواهد محو, وهر چه را بخواهد اثبات مي كند و اصل كتاب (لوح مـحـفـوظ) نزد اوست )). (6)روايات فراواني هم در مكتب اهل بيت به توضيح مسئله بدا پرداخته اسـت :از امام رضا نقل شده كه فرمود: خداوند هيچ پيامبري را مبعوث نكرد, مگر با تحريم شراب و اقـرار بـه بدا. (7)امام صادق (ع ) فرمود: خداوند هيچ پيامبري را به رسالت برنيانگيخت , مگر اينكه ازاو بر سه چيز پيمان گرفت : اعتراف به بندگي , اجتناب از شرك و اعتقاد به بدا.(8)از اهل سنت هـم روايـاتـي كـه مـضـمـون بدا را در برداشته باشد, نقل شده است :امام احمد بن حنبل از قول پيامبر(ص ) نقل نموده كه فرمود: انسان به سبب گناه ,از روزي خود محروم مي گردد و هيچ چيز نمي تواند اين تقدير و سرنوشت را تغيير دهد,مگر دعا كردن و هيچ چيز بر عمر وي نمي افزايد, مگر نـيـكـي نمودن .(9)بنابراين مسئله بدا, حقيقتي برخاسته از منطق وحي و سنت پيامبر اكرم است كـه كـاوش عقل سليم نيز به تائيد آن مي پردازد. و انكار آن (و اصولا انكار هر مفهوم عميق ديگري هـم ) تـنـها از جهالت و يا قضاوت عجولانه نشات مي گيرد, در حالي كه انسان فهيم و عاقل ابتدا سـعـي مي كند مطلب را خوب بفهمد, سپس با توجه به دلايل عقلي ونقلي به رد يا قبول آن اقدام ورزد .

---

پاسخ به شبهات اهل سنت
مركز پژوهشهاي اسلامي صدا و سيما 1- الـتـعـريـفـات , مـيـر سيد شريف جرجاني , ص 19.2- توحيد, صدوق , ص 336.3- الغيبه , شيخ طوسي , ص 263 - 265.4- رساله تصحيح الاعتقاد, شيخ مفيد (به نقل از شرح عقائد الاماميه , آيت اللّه مـحسن خرازي ).5- انعام / 28.6- رعد